Część druga "Ważniejszych dokumentów do historyi miasta Dębicy" zawiera trzynaście dokumentów od roku 1451 do 1598. Pierwszym z nich jest Prawo Patronatu pochodzące z roku 1451. Jest to kopia oryginału znajdującego się prawdopodobnie w Archiwum Kapituły lub Konsystorza Krakowskiego.

Dziesięć lat wcześniej przed wydaniem tego dekretu rozpoczął się spór pomiędzy księżmi Aleksandrem z Dębicy a Mikołajem z Królowic. Ubiegali się oni o urząd plebana dębickiego. Spór dotyczył kolatorstwa. Dawniej kolatorem nazywano osobę mającą prawo obsadzania urzędów kościelnych. Był to zazwyczaj fundator kościoła lub spadkobierca fundatora.

Spór pomiędzy wspomnianymi księżmi trwał 11 lat, apelowano do Rzymu. W końcu sąd polubowny w Krakowie w celu załagodzenia sporu wydał dekret, w którym uregulował kolatorstwo, ustanawiając tym samym księcia Mikołaja z Królowic rektorem Parafii. Dekret wydany został w roku 1451. Wówczas kardynałem krakowskim był biskup Zbigniew Oleśniecki.

Drugi dokument zawarty w tej części dokumentów wydrukowany jest na podstawie oryginału, który prawdopodobnie znajdował się w Rejestrach Retaksacyi w Krakowie. Jak podaje dokument, miasto Dębica było w XV w. siedzibą dekanatu wchodzącego wówczas w skład biskupstwa krakowskiego. Wymieniono tu parafie należące do tego dekanatu: Zdżarzec, Książnice, Dobrków Łąka (dziś Łęki), Dobrzechów i Przecław.

Omawiany tu dokument opisujący dekanat dębicki z XV w. oznaczony jest numerem IX. Parę stron dalej jako dokument XII podano zmiany, które zaszły w wyniku retaksacji dochodów kościelnych ustalonych na mocy dekretu wydanego przez synod biskupi w roku 1529, kiedy to biskupem krakowskim był Piotr Tomicki.

Dokument XII części II jest uzupełnieniem dokumentu VI części I zawierającego wyposażenie parafii dębickiej w XIV i XV w.

W roku 1464 miała miejsce transakcja handlowa, w czasie której Jadwiga i Stanisław Górscy sprzedali Janowi Durechowi browar, ogród i sadzawkę. Akt sprzedaży spisano w Sądzie w Dębicy. W części II "Ważniejszych dokumentów historyi miasta Dębicy" akt ten nosi numer X dokumentu.

Pod koniec XV w. właścicielem miasta Dębicy był Jan Podgrodzki. Należało do niego prawo patronatu nad kościołem parafialnym pod wezwaniem św. Małgorzaty, którego plebanem był ksiądz Piotr herbu Wieniawa. Ściągał on dziesięciny w Dębicy oraz z wielu wiosek składających się na całą parafię. W sprawie tych dziesięcin trwały liczne procesy między plebanem a mieszkańcami dębickimi. W roku 1497 rozstrzygnięto spór dzięki Janowi Podgrodzkiemu oraz księdzu Jakubowi z Łańcuta.

O rozstrzygnięciu sporu oraz ugodzie w sprawie dziesięciny dębickiej przeczytać można w dokumencie XI drugiej części "Ważniejszych dokumentów...".

Jak podają źródła historyczne dotyczące dziejów naszego miasta, w XVI w. Dębica stanowiła środek dekanatu, skupiając okoliczne parafie. Pracowali w nich księża, którzy dożywając tam sędziwego wieku wchodzili w skład tzw. Bractwa Kapłańskiego.

Przy parafiach istniały również inne bractwa. Jednym z nich było bractwo skupiające elitę mieszczan dębickich pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. Bractwo posiadało swój ołtarz w kościele parafialnym, nad którym prawo patronatu zostało przekazane przez radę miasta Janowi Górskiemu oraz jego spadkobiercom. Dokument dotyczący tego przekazania pochodzi z roku 1530 i wymieniony jest w części II "Ważniejszych dokumentów" jako XIII. Jan Górski był jednym z dziedziców Dębicy. Drugą rodziną mającą znaczną część dziedziczną miasta byli Trzeciescy. Obie rodziny decydowały o położeniu mieszczan i miały wpływ na funkcjonowanie kościoła parafialnego. Obie też wysuwały swoich kandydatów na proboszczów tego kościoła.

Dokument XIV z roku 1531 przedstawia biskupowi krakowskiemu Piotrowi Tomickiemu przez dziedzica Dębicy Jana Górskiego kandydaturę kleryka Stanisława na altarzystę Ołtarza Bractwa Najświętszej Marii Panny w Kościele parafialnym.

W roku 1536 miał miejsce zapis, według którego ten sam Jan Górski będący jednocześnie kolatorem tegoż ołtarza wyznaczył na altarzystę księdza Jana i jego następców. Ponadto zobowiązał ich do odprawiania Mszy św. według intencji.

W roku 1561 król Zygmunt August wydał i podpisał pismo nakazujące jednemu z członków rodziny Górskich - Pawłowi zwrot wszystkich naczyń i sprzętów, które ten zabrał z kościoła parafialnego w Dębicy. Właściwie nie wiadomo, dlaczego Paweł Górski dokonał tej kradzieży. Dokument XVI "Ważniejszych dokumentów" podaje, że nakazano zwrot naczyń bezpośrednio ówczesnemu plebanowi ks. Joachimowi Zaporskiemu. Niektóre źródła podają, że rabuś miał na imię Piotr.

U schyłku XVI w. rodzina Górskich będąca współwłaścicielem Dębicy przeżywała trudności finansowe. Prawdopodobnie powodem było to, że rodzina rozrastała się, co pociągało za sobą konieczność wyposażenia w majątek wszystkich jej członków. Rodzina borykała się z trudnościami przez pewien jeszcze czas, o czym świadczą liczne zapisy i zastawy. W roku 1596 Jan Górski wykupił długi potomków nieżyjącego już wówczas Pawła Górskiego. Później wraz z nimi wspólnie zapisał kościołowi parafialnemu adamaszkowe ornaty. Jako reprezentant wybitniejszych członków swojej rodziny Jan Górski starał się pozbierać rozproszone dobra rodzinne i skupić w jedno.

W roku 1577 zapisał on - jak podają akta ziemskie - dla miasta Pilzna po 10 grzywien srebra rocznie. Wspomina o tym dokument XVII.

Dębica miała w tym czasie wielu właścicieli. Odbijało się to niewątpliwie na wielu płaszczyznach życia mieszczan. Wpływało również niekorzystnie w czasie prezentacji kandydatów na proboszczów wysuwanych przez każdego z właścicieli. W roku 1596 proboszczem dębickiej fary był ksiądz Jan Frankiewicz. W czasie jego probostwa większość dóbr spoczywała w rękach rodziny Tarnowskich. Zabezpieczyli oni w roku Pańskim 1596 - 500 złotych polskich na dalszą budowę kościoła parafialnego w Dębicy. Do kwoty tej doszło jeszcze 200 złotych polskich, jakie zapisał dziedzic Kędzierza Mikołaj Tarnawski. Dokument oznaczony numerem XVIII "Ważniejszych dokumentów do historyi miasta Dębicy" stanowi jeden z ostatnich aktów prawnych zamykających drugą część pracy prof. J. Wyrobka.

W tym samym roku 1596 miała miejsce ugoda zawarta w sprawie dziesięciny wypłacanej z ról kmiecych okolicznego Kozłowa. Ugodę zawarto między Janem Ligęzą a księdzem Marcinem Strzegockim. W roku 1598 książę biskup krakowski Jerzy Radziwiłł zatwierdził tę ugodę w sposób prawny. Mówi nam o tym dokument XIX.

Ostatni w tej części dokument XX pochodzi z roku 1598. W Przemyślu w katedrze służbę duchowną sprawował wówczas ksiądz Stanisław z Dębicy. Odziedziczył on po swoich rodzicach majątek w Dębicy. Z tego majątku zapisał on 23 grzywny na cele dębickiego kościoła. Zapis księdza Stanisława z Dębicy zawarty jest w dokumencie XX. Jest to już ostatni dokument zamykający część II "Ważniejszych dokumentów do historyi miasta Dębicy", który zebrał profesor Józef Wyrobek.

Opracowanie: mgr Lidia Górska